Begrippenlijst

Woord	Definitie
(De) Boeddha	Groeide op als prins Siddharta Gautama (ongeveer 500 v.Chr.) in het gebied dat wij nu kennen als Nepal. Wezenlijk aan al het leven is het lijden. Door verlangens wakkert men het lijden aan. Daarom doet de mens er wijs aan te stoppen met zijn verlangens.
Agnost	Dit is iemand die als levensovertuiging heeft dat je niet zeker kunt weten of God bestaat of dat er een eerste oorzaak is van alles wat bestaat. Uit het Grieks: ‘a’ (= niet) ‘gnostos’ (= bekend, kenbaar). In dit hoofdstuk wordt een agnost ook ‘ongodsdienstig’ genoemd in tegenstelling tot antigodsdienstig.
Amnestie	Vrijstelling van straf.
Anoniem	Letterlijk: zonder naam (uit het Grieks: an = zonder, onumos = naam). Van ‘anoniem humanisme’ kan gesproken worden waar men waarden aanhangt die overeenkomen met de humanistische waarden maar waarbij de betrokkenen zichzelf niet humanist noemen.
Argument	Een reden waarom je iets vindt.
Atheïsme	De overtuiging dat er geen god bestaat (a = niet/geen).
Atheïst	Iemand die niet (a-) in God (‘theos’ in het Grieks betekent ‘god’) gelooft.
Atman	Onsterfelijk, goddelijk beginsel in al wat leeft, de aanwezigheid van Brahman in de mens, vandaar: atman is brahman. Atman moet niet verward worden met het persoonlijk bewustzijn of karakter. Atman kan vertaald worden als ‘ziel’.
Beeldspraak	Beeldspraak is figuurlijk taalgebruik. Het gaat er dan om dat (in dit hoofdstuk:) een plantje overeenkomsten heeft met de mens. Door dit figuurlijk taalgebruik draagt men betekenissen over (in dit geval van het plantje op de mens).
Biologie	Letterlijk: wetenschap van wat leeft. Bios betekent ‘leven’ en logos betekent ‘wetenschap’.
Brahma	De eeuwige, onveranderlijke en oneindige werkelijkheid, de wereldziel, de goddelijke werkelijkheid. Uit Brahman is alles ontstaan maar Brahman is geen persoonlijke god die bewust scheppend actief is. Brahman: niet te verwarren met brahma, de scheppergod.
Catacombe	Ondergrondse begraafplaats. Gewoonlijk een ingewikkels stelsel van onderaardse gangen waar in de muren graven zijn uitgehouwen. Het meest bekend zijn de catacomben in Rome waar ook de eerste christenen hun doden begroeven.
Choepa	Baldakijn waaronder het bruidspaar staat bij een joodse huwelijksinzegening. Ook woord voor de huwelijksplechtigheid.
Communiceren	Het voeren van een goed gesprek.
Compost	Uit plantaardig afval en dierlijke uitwerpselen ontstaan materiaal, dat dient als plantenvoedsel (mest) en om de structuur van de grond te verbeteren.
Conservatief	Behoudend, vasthoudend aan het bestaande. Vergelijk ‘conserveren’: in goede staat bewaren. Conservatief staat tegenover progressief (zie aldaar).
Consumeren	Nuttigen, gebruiken van goederen, van levensmiddelen. (Nota bene: het Latijnse werkwoord â��consumareâ�� betekent ook verkwisten, vernietigen.)
Coven	Dit is een zelfstandige groep wiccavolgelingen, gewoonlijk met een of twee leiders.
Creationisme	De opvatting dat het bijbelse scheppingsverhaal letterlijk genomen moet worden, dus dat God het heelal, de aarde en alle soorten levende wezens heeft geschapen.
Dapper	Gedrag waarbij iemand zijn angst overwint (1.) om op grond van een juiste inschatting van een situatie (2.) het goede te doen (3.)
Determinisme	Bij deze benadering gaat men uit van het beginsel dat iedere gebeurtenis veroorzaakt is door eerdere gebeurtenissen. Bij een streng doorgevoerd determinisme leidt dit tot de conclusie dat van een menselijke vrije wil geen sprake kan zijn.
Deugd	Goede eigenschap; (goed) deel van iemands karakter.
Dharma	Wetmatigheid van alles wat bestaat. Dit houdt ook de plicht in hiernaar te leven. Een mens moet zijn dharma respecteren: de boer moet zijn boer-zijn respecteren, dat wil zeggen zijn plicht als boer doen, een soldaat moet vechten, dat is zijn dharma etc.
Druïde	Oorspronkelijk een geestelijk leider bij de Kelten. Zijn of haar positie verenigde onder andere de taken van priester, genezer en rechter in zich. Tegenwoordig wordt het begrip gebruikt bij spirituele praktijken waarbij aandacht voor de natuur centraal staat.
Dubbele moraal	Hiervan is sprake als hetzelfde gedrag van twee personen of groepen personen verschillend gewaardeerd wordt. Er wordt met twee maten gemeten.
Dynamisch	Krachtig bewegend, voortdurend veranderend, vol beweging, levendig. Dynamisch staat tegenover statisch (zie aldaar).
Egoïsme	Een houding waarbij iemand steeds slechts het eigen welzijn op het oog heeft en waarbij het belang van anderen geschaad wordt. Egoïsme komt van het Latijnse woord ‘ego’ dat ‘ik’ betekent.
Erotiek	Heeft betrekking op de zinnelijke liefde. Datgene wat prikkelt tot seksuele opwinding door middel van symboliek en toespelingen. Erotiek heeft niet zo uitdrukkelijk betrekking op geslachtsgemeenschap maar meer met de gevoelens eromheen.
Esoterie	Geheime leer, alleen voor ingewijden bestemd.
Ethiek	Nadenken over vragen die met goed en kwaad te maken hebben. Daarmee onderdeel van de filosofie.
Ethiek h6	Goed nadenken over vragen die met goed en kwaad te maken hebben. Daarmee onderdeel van de filosofie.
Ethiek in nederland	Goed nadenken over vragen die met goed en kwaad te maken hebben. Daarmee onderdeel van de filosofie.
Euthanasie	Dit woord betekent letterlijk: ‘een goede dood’. Het woord komt van het Griekse ‘eu’ = ‘goed’ en ‘thanatos’ = ‘dood’. Euthanasie is het opzettelijk levensbeëindigend handelen door een ander dan de betrokkene, op diens verzoek.’ Bij een natuurlijke dood spreken we niet van ‘euthanasie’.
Evangelie	Verhaal over het leven van Jezus van Nazaret. De schrijvers van de evangelies hebben na de dood van Jezus berichten en verhalen verzameld en daar hun eigen mening over de mens Jezus aan toegevoegd. Vier van dergelijke evangelies, kregen na verloop van tijd een plaats in de Bijbel.
Evolutie	Geleidelijke ontwikkeling tot iets hogers, iets beters. In het bijzonder de ontwikkeling van diersoorten van lagere tot hogere vormen van leven.
Excommuniceren	Dit betekent: iemand uit (ex) de gemeenschap (commune) verwijderen.
Exodus	Uittocht, van de Hebreeuwse stammen uit Egypte. (Ex betekent uit en hodos betekent weg).
Exodusverhaal	Verhaal over de uittocht van de voorouders van het joodse volk (Israëlieten) uit de slavernij van Egypte. Het verhaal ontstond tijdens of na de Babylonische ballingschap (± 500 v.Chr.). Of in het verhaal iets bewaard is gebleven van een werkelijke, historische uittocht, daarover zijn de geleerden het niet eens. De historische uittocht zou dan rond 1200 v.Chr. hebben plaatsgevonden. Exodus betekent ‘uittocht’ en is het tweede boek uit de Bijbel.
Extase	Gevoel buiten zichzelf te zijn en daarbij intens geluk te ervaren. In religies ook: eenheid met het goddelijke.
Farizeeën	Dit waren vrome diepgelovige joden die niet alleen de Tora grondig bestudeerden maar ook zorgvuldig volgens die voorschriften leefden. Zij waren ervan overtuigd dat God zou ingrijpen en het Rijk Gods zou komen als het volk zich maar strikt aan de wet zou houden.
Filosofie	Nadenken over levensvragen en over je levensbeschouwing.
Flexitariër	Een flexitariër is iemand die slechts af en toe vlees eet, vlees vaak bewust overslaat. Een ‘parttime vegetariër’ zou je kunnen zeggen.
Fotosynthese	Vorming van koolhydraten (bijvoorbeeld: glucose/suiker) uit kooldioxide en water. Dit vindt plaats in planten onder invloed van licht.
Fundamentalisme	Letterlijk: teruggaan naar het fundament (van de betreffende religie). Men wil zich baseren op het oorspronkelijke geloof en wijst wetenschappelijke inzichten die men bedreigend ervaart, af.
Gelijkwaardigheid	Het gelijk zijn van alle mensen voor zover alle mensen mens zijn. Zwart of blank, hetero of homo, man of vrouw: alleen zijn we mens en daarom gelijkwaardig.
Gemeenschappelijke levensbeschouwing	Een levensbeschouwing die binnen een grotere groep mensen leeft.
Gen	Deeltje in elke celkern van een levend wezen dat zorgt voor de overdracht van erfelijke eigenschappen.
Geologie	Letterlijk: aardkunde. Geos betekent ‘aarde’ en logos betekent ‘wetenschap’.
Gewone vragen	Vragen waarop een eenduidig antwoord gegeven kan worden; vragen die over feiten gaan.
Gewoonterecht	Recht dat ongeschreven is, dus niet in een boek te vinden. Dit recht wordt afgeleid uit wat in de praktijk gewoon wordt gevonden.
Goddelijke drie-eenheid	De drie-eenheid, triniteit of drievuldigheid is het christelijke idee dat de éne God bestaat in drie goddelijke personen: de Vader, de Zoon (dat is Jezus die dus zelf God wordt) en de Heilige Geest. Soms krijgen deze drie aparte functies: de Vader is dan de Schepper, de Zoon is de Verlosser en de Heilige Geest de Helper.
Gouden regel (gulden regel)	Algemene regel om vast te stellen wat in veel gevallen goed en kwaad inhoudt. ‘Wat jij niet wilt dat jou gebeurt, doe dat ook een ander niet aan.’
Hedonisme	Het woord 'hedonismeâ' komt van het Griekse hédonè¨ dat 'genot' betekent. Feitelijk bedoelt men dat in onze samenleving zintuiglijk genieten centraal staat: eten, drinken, luxe kleding maar ook seks en drugs.
Heks	Vroeger in Europa een beoefenaar van de overblijfselen van een voorchristelijke volksmagie met gebruik van kruiden, bronnen, rivieren en stenen. Later kreeg het woord ‘heks’ een uiterst negatieve betekenis en dacht men aan demente en kwaadaardige wezens die zwarte magie bedreven en verbrand moesten worden. Binnen de tegenwoordige wicca-religie is een heks hetzelfde als een wicca.
Hekserij	Hekserij wordt ook wel getypeerd als La Vecchia Religione, de oude religie (dus met voorchristelijke of heidense wortels). In plaats van ‘hekserij’ gaat tegenwoordig de voorkeur veelal uit naar het woord ‘wicca’.
Helios	Griekse zonnegod die ’s morgens in het oosten vertrekt op zijn hemelse zonnewagen en ’s nachts per boot over de oceaan weer terugkeert.
Hersendood	Volledig en onherstelbaar verlies van de functies van de hersenen. De betreffende persoon kan niet meer zelfstandig ademen, de bloeddruk en lichaamstemperatuur op niveau houden. Juridisch is deze toestand gelijk aan dood (ook al klopt het hart nog).
Het heilige	In veel oude culturen beleefde men de wereld als één groot, levend en heilig organisme. Overal in de natuur voelde men ook een diepere werkelijkheid. Die werkelijkheid wordt daarom heilig of sacraal genoemd. Het heilige was overweldigend en dwong eerbied en ontzag af. Op sommige plaatsen was dat gevoel heel sterk: op de top van een berg, in grotten en rotsen, bronnen en rivieren, en in heel grote, oude bomen of zelfs in een heel bos. Met het ‘heilige’ wordt dus niet een (transcendente) god bedoeld met wie de mens een persoonlijke band zou kunnen hebben. Men maakte daarom ook geen voorstelling van hoe een god er zou kunnen uitzien. Men zag immers overal de sporen van de heilige werkelijkheid om zich heen. Een andere goddelijke werkelijkheid bestond niet.
Heteroseksualiteit	Seksualiteit gericht op personen van het andere geslacht. ‘Heteros’ komt uit het Grieks en betekent ‘ander’, ‘het andere’.
Homoseksualiteit	Seksualiteit gericht op personen van hetzelfde geslacht. ‘Homos’ komt uit het Grieks en betekent ‘eender’, ‘dezelfde’.
Human	Dit is de naam van de humanistische omroep.
Humanisme	De levensbeschouwing waarin de menselijke waardigheid centraal staat. Humanisten leggen de nadruk op waarden als: een menswaardig bestaan voor iedereen, vrijheid en zelfbeschikking, zelfontplooiing, solidariteit met anderen, het vermogen tot zelfstandig nadenken en verdraagzaamheid.
Humanistisch Verbond	Een vereniging die zich inzet voor een meer menselijke samenleving. Uitgangspunt daarbij vormen de waarden van het humanisme.
Humanitas	Humanistische organisatie die met inzet van veel vrijwilligers op praktisch maatschappelijk terrein actief is. Door allerlei projecten probeert men mensen weer zelfvertrouwen te geven, van hun eenzaamheid te bevrijden of hun lijden te verlichten.
Hypocrisie	Doen alsof je regels naleeft, terwijl je ze feitelijk overtreedt. Huichelarij. Bijna letterlijk uit het Grieks waar ‘hupokrisis’ huichelarij betekent.
Identiteit	Eenvoudig gezegd: wie of wat je bent; een ‘ik’ zijn dat ergens voor staat. Daarbij spelen twee zaken een rol: het tot een groep behoren (1.) en het je binnen die groep enigszins kunnen onderscheiden (2.).
Ik-standpunt	Het bekijken van de werkelijkheid puur vanuit je eigen positie.
Individualisering	In samenhang met levensbeschouwing betekent dit dat mensen individueel op zoek gaan naar antwoorden op levensvragen. Ze voelen zich niet gebonden aan een gemeenschappelijke levensbeschouwing met gezagsdragers en een officiële leer.
Intimiteit	Datgene wat zeer persoonlijk is en je slechts deelt met een of - hooguit - enkele personen. Innig, eigen, privé en vertrouwelijk.
Jaloezie	Afgunst. Vervelend gevoel omdat iemand anders iets leuks of moois heeft.
Jij-standpunt	Je kunnen verplaatsen in een ander persoon. Je best doen om vanuit de positie van een ander over onderwerpen na te denken.
Karma	De bagage die je meebrengt uit een vorig leven maar die je ook kunt verwerven in het bestaan dat je nu leidt. Karma kan positief of negatief zijn.
Krishna	Wordt vereerd als incarnatie van de god Vishnoe maar ook als God zelf.
Laatste Avondmaal	De sedermaaltijd die Jezus hield met zijn leerlingen op de avond die voorafging aan zijn lijden en sterven.
Laatste oordeel	In plaats van het ‘Laatste oordeel’ wordt ook wel gesproken van de ‘Dag des oordeels’ of ‘Dag van de opstanding’. God alleen weet en bepaalt wanneer dat moment komt. Na de opwekking van de doden worden alle mensen beoordeeld op hun daden en vindt er een scheiding plaats. Het idee kende Mohammed van joden en christenen.
Laf	Als je uit angst voor gevaar niet doet wat je behoort te doen. Een van twee uitersten (laf en overmoed) waartussen men de deugd (dapperheid) kan vinden.
Legaliteitsbeginsel	Het beginsel binnen een rechtsstaat dat iemand door een rechtbank alleen gestraft mag worden als de overtreding in de wet als strafbaar feit is aangemerkt. Kort gezegd: geen straf zonder wet.
Levensbeschouwing	Het geheel van levensvragen en de antwoorden daarop. Ook: naar het leven (alles wat bestaat) kijken (‘schouwen’) en daar een mening bij hebben.
Levensvragen	Meningsvragen over wat het allerbelangrijkste is in het leven.
Lug	Keltische god die zorgde voor het licht.
Maan	Wicca’s noemen de maan ‘de Godin’. De Godin is bron van vruchtbaarheid, ze is de natuur. De wicca kent haar in drie aspecten: maagd, moeder en oude vrouw. Op deze wijze verbeeldt zij de cyclus der seizoenen. De wassende, volle en krimpende maan symboliseren haar. Voor contact met de Godin moet je maanrituelen voltrekken.
Magie	Magie is de poging om invloed uit te oefenen op machten en krachten die in de werkelijkheid om ons heen aanwezig zijn. Het kan daarbij gaan om het afwenden van gevaar (van ziekte bijvoorbeeld) of om het verwerkelijken van goede dingen (een rijke oogst bijvoorbeeld). Degene die aan magie doet, zet daarbij hulpmiddelen in en verricht heel nauwgezet bepaalde handelingen.
Maia	‘Maia’ is een Griekse/Romeinse vruchtbaarheidsgodin waarnaar onze maand mei is genoemd.
Maya	Betekent letterlijk: illusie. Volgens het hindoeïsme en boeddhisme is de mens met een sluier van valse voorstellingen omgeven: zijn zintuigen misleiden hem en wat hij waarneemt interpreteert hij verkeerd. Door dit valse beeld van zichzelf en de wereld waarin hij leeft, kan de mens geen geluk en bevrijding vinden. Door meditatie kan men wel tot het ware inzicht komen.
Meditatie	Concentratieoefening met het doel inzicht te krijgen en de geest sterker te maken.
Mensbeeld	Een mening over de aard, de natuur of het wezen van de mens; het gaat daarbij om kenmerken en eigenschappen die op alle mensen van toepassing zijn.
Mirre	Fijn ruikende hars die uit de mirrestruiken komt. Hier kan balsem van worden gemaakt. Ook wordt het toegevoegd aan wijn. Er bestaan bittere en zoete soorten mirre.
Miscommunicatie	Een gesprek dat niet goed verloopt. Elkaar verkeerd begrijpen. Communicatie die misloopt.
Mode	Het woord ‘mode’ is afgeleid van het Latijnse ‘modus’ dat onder meer ‘manier’ of ‘wijze’ betekent. De enge betekenis van ‘mode’ heeft betrekking op je ‘manier’ van kleden. Een ruime betekenis van ‘mode’ houdt in dat niet alleen kleding maar ook tal van andere verschijnselen ‘mode’ (ofwel: voor veel mensen tijdelijk aantrekkelijk) kunnen zijn.
Moksha	Bevrijding uit de cyclus van leven en dood, het ik-gevoel afgeschud hebben. Het hindoe-begrip ‘moksha’ komt globaal overeen met het boeddhistisch begrip ‘nirwana’.
Monotheïsme	De overtuiging dat er maar één god bestaat.
Moraal	Het geheel van opvattingen (van een individu of groep) over goed en kwaad.
Morele oorzaak (van lijden)	Hiervan is sprake als mensen terecht verantwoordelijk kunnen worden gesteld voor lijden. Dit betekent niet per se dat dit lijden gewild is, het kan ook gaan om nalatigheid. Bij nalatigheid kun je denken aan onvoldoende oplettendheid, men had beter op de hoogte kunnen en moeten zijn.
Mutatie	Een afwijking in het erfelijk materiaal dat wordt doorgegeven.
Mythe	Een fantasierijk verhaal waarin goden of goddelijke voorouders een rol spelen. De verhalen gaan vaak over het ontstaan en de ondergang van de wereld of van een cultuur. In afgeleide zin betekent mythe ook: een onzinnig of verzonnen verhaal.
Mythisch verhaal	Een fantasierijk verhaal waarin goden of goddelijke voorouders een rol spelen. De verhalen gaan vaak over het ontstaan en de ondergang van de wereld of van een cultuur.
Nature-nurture-debat	De discussie over de vraag of menselijke eigenschappen bepaald worden door aanleg (nature) dan wel door opvoeding en omgeving (nurture).
Natuurlijke oorzaak (van lijden)	Hiervan is sprake als het lijden mensen overkomt en waarvoor je anderen niet terecht verantwoordelijk kunt stellen. Een voorbeeld: een natuurramp waarmee werkelijk niemand rekening had gehouden, niemand kon dit zien aankomen.
Natuurlijke selectie	Dit houdt in dat organismen die beter in hun omgeving passen, meer kans hebben om te overleven en voor nakomelingen te zorgen dan minder goed aangepaste organismen. Degene die het best is aangepast, heeft grotere overlevingskansen (in ‘the struggle for life’) en zal de overhand in de groep krijgen (‘survival of the fittest’).
Negatief	Aandacht hebben voor wat niet goed is.
Neuronen	Of zenuwcellen zijn de basiseenheden van ons zenuwstelsel. Een neuron bestaat uit een cellichaam en een uitloper met vertakkingen. Neuronen geleiden elektrische signalen. Het elektrische signaal wordt aan het eind van de zenuwcel omgezet in een chemisch signaal die de aangrenzende zenuwcel activeert of remt. Zo worden signalen in het lichaam doorgegeven of tegengehouden.
Neutraal	Datgene wat niet goed is maar ook niet slecht/kwaad.
Nirwana	Doel van de boeddhist: het bereiken van de verlichting; bevrijd zijn van iedere begeerte en verwarring. Dood en lijden worden niet meer ervaren en de verlichte zal niet meer opnieuw geboren worden. De betekenis van nirwana lijkt op wat hindoes met ‘moksha’ aanduiden.
Nomadenstam	Dit is een groep mensen zonder vaste woonplaats die met hun kuddes rondtrekken, rondzwervende steppebewoners.
Norm	Regel of norm. Regels zijn er om 1. het samenleven mogelijk te maken. 2. wat belangrijk gevonden wordt, mogelijk te maken.
Norm	Regel of norm. Regels zijn er om 1. het samenleven mogelijk te maken. 2. wat belangrijk gevonden wordt, mogelijk te maken.
Ondeugd	Slechte eigenschap; slecht deel van iemands karakter. (Ook benaming voor een persoon die niet deugt.)
Onverschillig	Zich het lot van iemand niet aantrekken; liefdeloos en zonder interesse.
Overmoed	Verkeerde (overmoedige) inschatting van wat men kan; onderschatting van gevaren. Een van twee uitersten (laf en overmoed) waartussen men de deugd (dapperheid) kan vinden.
Paganistisch	Dit betekent heidens. Tegenwoordig is ‘paganism’ in het Engelse taalgebied een algemene term voor volgelingen van wicca.
Pasen	Bij het christelijk paasfeest staat de overwinning op de dood centraal. Christenen gedenken dat Jezus na zijn lijden en dood werd verheven (of: werd opgewekt uit de dood) door God.
Persoonlijke levensbeschouwing	De levensbeschouwing van een afzonderlijk persoon; levensvragen en antwoorden van een individueel persoon.
Pesach	Pesach (of pesachfeest) is het joodse paasfeest waarbij het Exodusverhaal centraal staat. Met de bevrijding uit Egypte gedenkt men iedere bevrijding.
Pescotariër	Iemand die geen zoogdieren of vogels eet maar wel vis en andere zeedieren.
Polytheïsme	De overtuiging dat er meerdere goden bestaan. Letterlijk: veelgodendom.
Pornografie	Hierbij gaat het om gedetailleerde beschrijvingen en (al dan niet: bewegende) beelden van de lichamelijke aspecten van de seksualiteit. Pornografie heeft de bedoeling seksueel te prikkelen.
Positief	Aandacht hebben voor wat goed is.
Profaan	Werelds, ongewijd, ontheiligd. Profaan staat tegenover het begrip ‘sacraal’ (heilig).
Progressief	Vooruitgang nastreven. Geleidelijk iets verder willen ontwikkelen. Progressief staat tegenover conservatief (zie aldaar).
Proportionaliteitsbeginsel	Houdt in dat de opgelegde straf in verhouding moet staan tot de ernst van de overtreding of van het misdrijf.
Ra	Egyptische zonnegod die op verschillende wijze werd vereerd. Hij wordt vaak afgebeeld met een zonneschijf maar ook in de vorm van een menselijk lichaam met een valkenkop.
Reïncarnatie	Wedergeboorte, letterlijk: weer tot vlees worden. Uit het Latijn: ‘re’ is weer, ‘in’ is ‘tot of ‘naar’, en ‘caro’ (carnis, carne etc.) betekent ‘vlees’.
Regel	Norm of regel. Normen zijn er om 1. het samenleven mogelijk te maken. 2. wat belangrijk gevonden wordt, mogelijk te maken.
Relatie	Een betrekking waarin personen tot elkaar staan (of tot levende wezens in het algemeen). Een verhouding hebben met elkaar. Contact.
Renaissance	De overgangsperiode in de Europese geschiedenis tussen Middeleeuwen en nieuwe tijd. In die bloeiperiode van kunsten en letteren liet men zich inspireren door de klassieke oudheid. Renaissance betekent letterlijk wedergeboorte (van het Franse ‘renaître’).
Rijk Gods	Ideale wereld die door Gods ingrijpen tot stand komt. De komst van het Rijk Gods wordt voorafgegaan door de boodschapper van God, een Messias. Het Rijk Gods moet niet verward worden met de hemel, die gezien wordt als een verblijf voor de zielen van de overledenen.
Rite	Vaste gebruiken bij een feest of viering. De gebruiken hebben geen direct praktisch nut maar laten de betekenis zien van de gebeurtenis. Bijvoorbeeld het versieren van een boom met kerst.
Ritueel	Een ritueel is een gebruik dat volgens een vast patroon en op een vast tijdstip wordt uitgevoerd. Naast gewone, dagelijkse, rituelen zijn er ook levensbeschouwelijke rituelen.
Sadisme	Plezier of genoegen beleven aan het opzettelijk pijn doen of vernederen van een ander persoon of dier.
Sadisme	Plezier of genoegen beleven aan het opzettelijk pijn doen of vernederen van een ander persoon of dier.
Sadisme	Plezier of genoegen beleven aan het opzettelijk pijn doen of vernederen van een ander persoon of dier.
Scheppingsverhaal	Verhaal over de oorsprong van de mens en de wereld. Zo’n verhaal kunnen we opvatten als een verzameling antwoorden op zowel gewone vragen als levensvragen. De vragen waarop het verhaal de antwoorden vormt, worden in het verhaal zelf meestal niet gesteld.
Sederavond	Viering die voorafgaat aan het joodse pesachfeest.
Seksualiteit	Bepaalde gevoelens en handelingen van lichamelijke aard die gepaard gaan met lust en opwinding. Uiting op het gebied van het geslachtsleven.
Seksuele chantage	Onder ernstige druk gezet worden (bedreigd worden) om tegen je zin aan seks te doen. Seks afpersen door dreigementen.
Seksuele revolutie	Plotselinge en grote veranderingen (vanaf ongeveer 1960) in seksueel gedrag en in de waardering hiervan.
Sharia	De (religieuze) wet van de moslims. Het woord ‘sharia’ betekent ‘pad naar de waterbron’. Voor moslims is de sharia de ‘weg’ van God die tot het geluk leidt. De sharia is niet duidelijk in een boek vastgelegd. In het islamitisch recht beroept men zich dan ook op eerdere uitspraken waardoor sharia tot onderling strijdige conclusies kan leiden. Feitelijk bestaat er dus niet één sharia.
Sociaal	Dat wat te maken heeft met de samenleving. Een sociaal iemand leeft met zijn omgeving mee, trekt zich het lot van anderen aan. Tegenovergesteld aan egoïsme.
Sociologie	Wetenschap (logie) die de menselijke samenleving bestudeert. (Het Latijnse woord ‘societas’ betekent: samenleving).
Sol Invictus	Onoverwinnelijke zon. Onder deze naam werd de zonnegod in de latere tijd binnen het Romeinse rijk vereerd, onder meer door keizer Constantijn.
Spiritualiteit	Het woord ‘spiritualiteit’ is afgeleid van het Latijnse woord ‘spiritus’. Dat betekent zowel ‘adem(haling)’ als ‘geest’ en ‘ziel’. Bij spiritualiteit gaat om gevoeligheid voor het religieuze. Daarbij keert de mens zich naar binnen, om iets van het hogere te ervaren.
Spiritueel	Tot de geest behorend, onstoffelijk. (Vergelijk het Latijnse 'spiritus' dat 'adem', 'lucht' en ook 'geest' betekent. En ook het Engelse en Nederlandse 'spirit': 'geestelijke kracht' en 'pit'.)
Statisch	Niet beweeglijk. Het Latijnse ‘statio’ betekent ‘stilstaan’ en ‘standplaats’. Vergelijk in het Nederlands ‘station’ en het werkwoord ‘staan’. Statisch staat tegenover dynamisch (zie aldaar).
Straf	Straf is een onaangenaam ervaren maatregel als reactie op (zich schuldig maken aan) ongeoorloofd handelen.
Symbool	Afgesproken herkenningsteken. Zo is het kruis een herkenningsteken voor het christendom.
Synagoge	Joods leer- en gebedshuis.
Tanorexia	Verslaafd aan zonnen en/of zonnebank (tan = tint).
TeNaCh	De wet, profeten en geschriften. Globaal komt deze verzameling boeken overeen met het Oude Testament van de Bijbel.
Tolerantie	Bij tolerantie (met een ander woord: verdraagzaamheid) ben je bereid tot een redelijk gesprek met iemand met wie je het beslist oneens bent en gebruikt geen geweld.
Traditioneel	Berustend op overlevering, handelen en/of denken zoals gebruik of gewoonte dat meebrengt. ‘Traditie’ betekent het overdragen van opvattingen van persoon op persoon en van generatie op generatie.
Trance	Toestand waarbij je bewustzijn een verandering ondergaat en de geest in vervoering is; je verkeert als het ware in een andere wereld. Zie ook het begrip 'extase'.
Transcendent	Met het transcendente wordt een afzonderlijke hogere werkelijkheid bedoeld. Het gaat om een wereld die gescheiden is van de onze en die we niet met onze zintuigen kunnen waarnemen. Met name God wordt in het westen transcendent opgevat. De mens en alles wat bestaat, is gescheiden van die goddelijke werkelijkheid. Tegenover transcendentie staat het begrip immanentie waarmee bedoeld wordt dat het goddelijke in onze werkelijkheid aanwezig is, in onze wereld woont.
Tsunami	Een tsunami is een vloedgolf die gewoonlijk ontstaat als gevolg van een zeebeving. Het woord is ontleend aan het Japans (tsu betekent ‘haven’ en nami ‘golf’).
Tweede Kamer	Volksvertegenwoordiging. De Tweede Kamer maakt samen met de regering wetten en controleert de regering. De 150 leden worden iedere vier jaar rechtstreeks door de bevolking gekozen.
Uniek	Letterlijk: enig. ‘Ieder mens is uniek’ betekent: van jou is er maar één.
Veganist	Iemand die op geen enkele wijze gebruik maakt van producten die van dieren afkomstig zijn: geen vlees, geen leer, geen melkproducten etc.
Vegetariër	Iemand die geen producten eet die verkregen zijn door het doden van dieren – zowel zoogdieren, vogels als vissen.
Verlichting	Culturele beweging die standpunten wil verdedigen op basis van het menselijk verstand. Argumenten die gebaseerd zijn op een politieke of religieuze autoriteit, wijst men af.
Verwondering	Iets wat altijd gewoon leek, ervaar je nu als een klein wonder. Daardoor ben je overdonderd, je voelt even niet de behoefte om iets te zeggen, je bent er een beetje stil van.
Vigorexia	Verslaafd aan spieren kweken (vigo = kracht).
Vrijblijvend	Wat tot niets verplicht. Niet verbindend. Los.
Waarde	Datgene wat mensen belangrijk vinden.
Waarde	Datgene wat we belangrijk vinden en waar we naar streven.
Walhalla	Hemel bij de oude Germanen. Letterlijk betekent Walhalla: zaal (hal) van de gesneuvelden.
Weeldewetten	Wetten vanaf het einde van de middeleeuwen die inhielden dat mannen en vrouwen zich in de openbare ruimte niet met duurderde kleding mochten vertonen dan het stadbestuur passend vond bij hun sociale status.
Witteboordencrimineel	Iemand met enig aanzien (zoals een advocaat of een notaris) die van achter zijn bureau misdaden pleegt als valsheid in geschrifte, belastingontduiking, verduistering en corruptie.
Wraakrecht	Het recht van degene die gekrenkt is (of tegen wie onrecht is geschied) om wraak te nemen: de mate van wraak is gewoonlijk aan regels gebonden.
Zelfbeschikking	Het recht zelf keuzes te kunnen maken (autonomie). Het begrip kan betrekking hebben op het individu maar ook op een volk.
Zonde	Ingaan tegen de wil van God of tegen Gods regels zoals die in een religie zijn neergelegd. Met het begrip ‘zonde’ staat een overtreding of misdrijf in een religieuze samenhang.
Zondeval	Het tegen de wil van God ingaan door Adam en Eva toen zij aten van de verboden vrucht.
Zonnewende	Het moment waarop de dagen weer langer worden (de winterse zonnewende) of juist korter (zomerse zonnewende). In veel oude culturen vierde men tijdens de zonnewende feest.